Menu
Op deze pagina vindt u “oud nieuws” in de vorm van geschiedkundige feiten en weetjes over Breda, de Nassaus en hun sociale omgeving. NassauNieuws wordt ook op papier uitgebracht, de pdf files van vorige edities kunt helemaal onderaan deze pagina downloaden. De verwijzingen naar activiteiten van anderen die met de Bredaase Nassaus te maken hebben zijn verhuisd naar de pagina zelf ontdekken.
Op 14 juli van dit jaar wonnen de Spanjaarden het EK-voetbal. En blij dat ze waren! Maar bijna 400 jaar geleden waren zij ook in een overwinningsroes, ten koste van Breda.
De Tachtigjarige Oorlog / de Opstand was sinds 1568 in volle gang. Door de list met het turfschip moesten de Spanjaarden Breda vaarwel zeggen en daar baalden ze stevig van. Tijd dus om revanche te nemen.
Ambrogio Spinola, de Spaanse opperbevelhebber, vatte het plan op om Breda te gaan heroveren. De stad werd vanaf 28 augustus 1624 onder zijn leiding omsingeld. De stedelingen voorzagen al de komst van de Spaanse legers, dus werden tijdig de vestingwerken versterkt. Ook besloot gouverneur Justinus van Nassau, bastaardzoon van Willem van Oranje, flinke voorraden aan te leggen, waardoor de stad gerust een tijdje kon worden afgesloten.
Toen de Spanjaarden in het vizier kwamen, probeerden de Bredanaars hen vanaf de vestingwerken te verjagen, maar tevergeefs. Spinola had namelijk twee ringen om Breda aan laten leggen. Een daarvan was gericht op de verdediging van de manschappen bij aanvallen vanuit de stad, de andere verdedigingsring moest bedreigingen van buitenaf afweren.
Al met al zat er maandenlang weinig schot in de zaak. Spinola had geen haast: hoe langer deze toestand zou duren, hoe meer honger de Bredanaars zouden krijgen. Eens moesten hun voorraden toch opraken.
Het beleg van Breda door de Spanjaarden was wereldnieuws en werd zelfs een toeristische attractie avant-la-lettre!
Van heinde en ver kwam men de verdedigingsli-nies en de veldactiviteiten van de Spaanse soldaten in ogenschouw nemen en men liet zich uitgebreid informeren over de belegering.
Ook de Spaanse landvoogdes, aartshertogin Isabella kwam een kijkje nemen en liet zich door Spinola bijpraten. Als Breda gevallen zou zijn, zou zij zeker terugkeren om in de feestvreugde te delen.
Prins Maurits en na zijn overlijden prins Frederik Hendrik probeerden de bevoorrading van de Spanjaarden te verstoren en voedsel de stad in te krijgen, maar zoals gezegd, er was geen doorkomen aan bij de omsingeling.
Na een beleg van maar liefst elf maanden kon Breda niet anders dan zich overgeven. De stedelingen kwamen letterlijk om van de honger en de daarmee gepaard gaande ziektes. Frederik Hendrik gaf zijn toestemming voor overgave, waardoor op 5 juni 1625 de stadspoorten werden geopend voor de Spanjaarden. En inderdaad, Isabella kwam ook op bezoek.
Justinus van Nassau probeerde nog met de overwinnaars te onder-handelen. Zijn verzoek om binnen Breda godsdienstvrijheid te behou-den werd niet ingewilligd. Daarna namen – binnen het toen veelal protestantse Breda – katholieken het over van de protestantse bestuurders.
Breda zou tot 1637 in Spaanse handen blijven. De inname van de stad was echter wel de laatste overwinning van de Spaanse troepen.
Na de vernedering van de inname van Breda met inzet van het turfschip in 1590 waren de Spanjaarden trots op de herovering na 35 jaar. De Spaanse schilder Diego Velázques maakte er in 1634 een schilderij over. Het werk staat vol van symboliek, wat belangrijker was dan een natuurgetrouwe weergave van de overgave van de stad. De schilder was er zelf niet bij geweest.
Als ‘trofee’ is het nu nog steeds te bewonderen in het Prado in Madrid. Het blijft een apart verhaal waarom een kopie van dit wereldberoemde schilderij zo’n prominente plek in het Bredase stadhuis heeft gekregen. Misschien mogen we als Bredanaars toch trots zijn op het feit dat we toen die Spaanse overheersing zo’n elf maanden hebben weten te trotseren…
De vaste tentoonstelling over de Nassaus van Breda is absoluut een bezoek waard!
Aan de hand van de thema’s Kasteel, Stad en Land wordt het leven van deze invloedrijke familie in hun Bredase periode uit de doeken gedaan. Tijdens de expositie, maar zeker ook als je daarna thuis op de bank nog eens alles op een rijtje wilt krijgen, is het aan te bevelen om voor €7,50 de museumgids ‘De Nassaus van Breda’ aan de balie te kopen. De teksten zijn zeer goed leesbaar en beknopt, maar geven voldoende essentiële informatie. De museumgids is rijkelijk geïllustreerd met foto’s van voorwerpen uit de tentoonstelling.
In deze maanden gaan veel mensen op reis om er even uit te zijn en bij te komen van een jaar hard werken. De koffer van graaf Hendrik III van Nassau stond ook altijd klaar voor vertrek. Eerst begon hij zijn loopbaan bij Filips de Schone, toen die nog landsheer was van de Bourgondische Nederlanden. Later moest hij als raadsman en opperkamerheer van keizer Karel V zijn heer vaak begeleiden op de tochten door het Heilige Roomsche Rijk en Spanje. Drie standplaatsen van Hendrik tussen 1522 en 1530 zullen we hier kort bezoeken.
In de functie van opperkamerheer en grootkanselier, de hoogste functie aan het hof van Karel V, was hij constant aan de zijde van de keizer. Zo vertrok Hendrik in het gevolg van de keizer op 2 mei 1522 vanuit Brussel naar Mechelen en via Engeland naar Spanje. Hendrik verbleef de eerste twee jaar vooral in Noord-Spanje. Van 5 september 1522 tot 15 augustus 1523 woonde hij hoofdzakelijk in Valladolid.
De stadsnaam stamt
waarschijnlijk af van de Keltische uitdrukking Vallis Tolitum (vallei van wateren), aangezien de stad in een vallei ligt tussen de Pisuerga en de Esgueva. De eerste permanente bewoners van de omgeving van Valladolid waren inderdaad Kelten. Zij werden echter verdreven door de Romeinen die op hun beurt plaats moesten maken voor de Moren. Hierna maakte de stad deel uit van de koninkrijken, later werd Filips II van Spanje in deze eerste hoofdstad van het Spaanse koninkrijk geboren. De nazaten van Hendrik III van Nassau zullen nog veel met hem te stellen krijgen.
De koffers worden gepakt en Hendrik reist door naar Pamplona waar hij op 31 oktober 1523 arriveert.
Het is de hoofdstad van de Spaanse regio Navarra en is gelegen aan de rivier de Arga. De stad is door de Romeinen gesticht en heette toen Pompaelo (stad van Pompeius). In de middeleeuwen was het de hoofdstad van een rijk dat zich uitstrekte tot ver voorbij de Pyreneeën. Wat Hendrik daar nu precies heeft uitgespookt is moeilijk na te gaan. Ook zijn verblijfplaats is onbekend.
Inmiddels was hij al wel ruim twee jaar weduwnaar van Claudia van Chalon, de moeder van René. Mogelijk hield hij zich in Pamplona ook bezig met het regelen van een nieuwe huwelijkskandidate, want na een half jaar wordt alles weer opgepakt en gaat het hele gevolg richting Burgos.
Burgos wordt rond 880 gesticht op een hoogte van 860 m aan de rivier Arlanzón. Later wordt het de hoofdstad van Castilië. In 1200 wordt de eerste van de uiteindelijk acht bruggen over de rivier gelegd ten behoeve van de pelgrims die op weg zijn naar Santiago de Compostella. Vanwege al die langstrekkende pelgrims werd er spoedig begonnen met de bouw van de kathedraal. Ook Columbus bezoekt Burgos in 1495 na zijn tweede ontdekkingsreis. Hij wordt door Ferdinand en Isabella ontvangen in de Casa del Cordon. Het is aannemelijk dat Hendrik hier ook zijn koffers geopend heeft.
Maar een andere locatie kan ook in aanmerking komen, namelijk het kasteel van Burgos. Het is gebouwd in 884 in opdracht van Diego Rodriguez Porcelos op de top van een kleine berg, waardoor het zo’n 75 m boven de stad uitstak.
Uitstak, want in 1813, tijdens de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog, werd het kasteel met buskruit opgeblazen, waardoor er nu alleen nog een ruïne is te bezichtigen.
Op 27 juni 1524 treden graaf Hendrik III van Nassau en markiezin Mencia de Mendoza in het huwelijk. Zij gaven elkaar het ja-woord in de kathedraal van Burgos. De bouw hiervan was gestart in 1221 in opdracht van koning Ferdinand III van Castilië en werd in 1230 in gebruik genomen. Het huwelijk vond misschien wel tussen de steigers plaats, want de bouw duurde tot 1567.
Pas in oktober 1529 vertrekt het echtpaar met souvenirs en huwelijksgeschenken naar Breda.
700 jaar geleden, om precies te zijn op 17 juni 1324, wordt in Breda Jan van Polanen geboren. Oké, we kunnen er een paar maanden naast zitten (want verschillende bronnen spreken elkaar tegen als het gaat om zijn geboortejaar), maar voor dit artikel is het wel aardig om een geboortedatum van 700 jaar geleden te hebben.
Hij is de zoon van Jan I van Polanen en Catharina van Brederode en komt uit het geslacht Van Wassenaer. Deze familie heeft meerdere zijtakken. Vader Jan volgt de takken Van Du(i)venvoorde van Polanen en Polanen.
Na de Hoekse en Kabeljauwse twisten, waarbij Jan II op het verkeerde paard heeft gewed, raakte hij zijn stamslot bij Monster kwijt en werd verbannen uit Holland. Ondanks deze misère was hij toch in staat om de heerlijkheid Breda te kopen van hertog Jan III van Brabant, waarbij zijn oom Willem van Du(i)venvoorde het vruchtgebruik kreeg. Logisch, want de koop was deels door hem gefinancierd.
In 1353 erft Jan II van Polanen het grootste deel van de vermogens en bezittingen van Willem van Du(i)venvoorde en ook het vruchtgebruik en wordt daarmee heer van Breda. Vandaar dat hij hier Jan I van Polanen Breda wordt genoemd. Met het geld laat Jan een grotere burcht bouwen en de stadsmuur, waarmee hertog Jan III van Brabant ooit was begonnen, vervolmaken.
Wanneer Jan I van Polanen Breda op 3 november 1378 in Breda overlijdt, volgt zijn zoon hem op. En we noemen hem Jan II van Polanen Breda. Door het huwelijk van zijn dochter Johanna met Engelbrecht I doen de Nassaus hun intrede in Nederland.
Want op 27 juni 1524 trouwde graaf Hendrik III van Nassau (41) met zijn derde vrouw: Mencia de Mendoza (15). Het huwelijk vond weliswaar 500 jaar geleden plaats in Spanje, maar het was wel onze Hendrik!
Hoe kwam hij nou in een tijd zonder internet aan deze Spaanse markiezin? Op 2 mei 1522 reisde Hendrik in het gevolg van keizer Karel V vanuit Brussel naar Mechelen en via Engeland naar Spanje. Hendrik was de raadsheer en opperkamerheer van de keizer, dus waar Karel was, was Hendrik ook.
In Spanje woonde Hendrik eerst in Valladodid, daarna in Pamplona en vervolgens in Burgos.
Nadat zijn tweede vrouw Claudia van Chalon was overleden en alleen ook maar alleen is, stond Hendrik open voor een nieuw huwelijk. Op de huwelijksmarkt verscheen het steenrijke markiezinnetje van Cenete, waarvoor ook de hertog van Alva belangstelling had. Helaas voor hem stak Karel V een stokje voor Alva’s trouwplannen, omdat hij vreesde dat het Huis van Alva door het huwelijk te machtig zou worden. Hij tipte Hendrik en die besloot met Mencia te trouwen. Het grote leeftijdsverschil was voor hem geen probleem en aan de bruid werd niets gevraagd.
Zo werd op deze mooie zomerse donderdag in Burgos het huwelijk gesloten tussen Hendrik en Mencia. Pas in de herfst van 1529 zou Breda met dit echtpaar kennis kunnen maken.
De Nassaus waren na Willem van Oranje alles behalve katholiek, maar het grootste deel van de Bredase bevolking was dat wel.
Nadat in 1853 de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland wordt hersteld, ontstaat het bisdom Breda. Na mgr. Van Hooijdonk en mgr. Van Genk werd op 15 juni 1874 de Amsterdammer Henricus van Beek door paus Pius IX benoemd tot derde bisschop van Breda. Van Beek heeft tijdens de tien jaar dat hij bisschop was het Bredase seminarie gesticht en schijnt een aimabel man te zijn geweest.
Als bisschop woonde hij 150 jaar geleden in het Bisschoppelijk Paleis aan de Veemarktstraat. In 1534 was dit het hofhuis van de schout van Breda Hendrik Montens, die als rentmeester en raadsman van graaf Hendrik III van Nassau het Mastbos liet aanleggen.
De cursusleiders van onze partner Historisch Breda hebben in maart jl. de dertiende ronde van de cursus ‘De historie van Breda voor beginners’ met een groot aantal cursisten zeer succesvol afgesloten.
Voor de nieuwe ronde zijn de data inmiddels bekend. Op donderdagavond 13, 20 en 27 maart 2025 zal van 20.00u tot 22.00u de cursus weer plaatsvinden in de Waalse Kerk. Voor meer informatie en aanmelden kunt u terecht op: www.historischbreda.nl.
U kunt uzelf inschrijven voor deze cursus, maar met een speciale cadeaubon is het ook mogelijk om Bredase geschiedenis cadeau te geven. Alle informatie vindt u op de website en in de folders die op verschillende locaties in de stad verkrijgbaar zijn.
Naast de vaste expositie ‘De Nassaus van Breda – kasteel, stad en land’ is tot en met 25 augustus 2024 de tentoonstelling ‘De lusten van Engelbrecht’ te bezoeken in het Stedelijk Museum Breda.
Bekijk het iconische drieluik ‘De tuin der lusten’ van Jheronimus Bosch door de ogen van hedendaagse kunstenaars. Van digitale paradijzen tot een gameachtige afdaling naar de hel, diverse kunstenaars brengen het meesterwerk op een nieuwe manier tot leven.
De originele “Tuin der lusten’ hangt in het Prado in Madrid en is zeer waarschijnlijk in opdracht van Engelbrecht II van Nassau gemaakt.
Precies 60 jaar geleden sloten de Oranjesteden Dillenburg(De), Orange(Fr), Diest (Be), en Breda(Nl) een vriendschapsverdrag waarmee de Unie van Oranjesteden tot stand kwam. Daarnaast begint na de zomervakantie het jubileumjaar ‘75 jaar Willem van Oranje College’.
Bijzondere feiten die vragen om een bijzondere actie; op de houten fiets naar Breda en Diest. In 1996 werd er bij de fusie van ‘Het Willem’ uit Waalwijk met De Maasstreek uit Wijk en Aalburg al een sponsorloop gehouden van Dillenburg naar Aalburg en Waalwijk. In 2005 zelfs een tocht van 1262 km van Orange naar huis. Nu kan dus de cirkel worden rondgemaakt met een sponsortocht naar de overgebleven steden Diest en Breda.
Een jubileumtocht voor zowel de Oranjesteden, het ‘Willem van Oranje College’ als (mede)organisator van alle tochten, docent Henk van Noorloos die na 44 jaar voor de klas op Het Willem hiermee letterlijk zijn pensioen in wil fietsten.
De houten fiets wordt momenteel op school in Wijk en Aalburg gemaakt door sectie BWI (Bouwen Wonen Interieur). Ook zijn er speciale jubileumschildjes ontworpen. Aan het einde van de 100 km lange houten fietstocht worden er in Diest vier stuks overhandigd met de vraag er drie van te verzenden naar de andere drie oranjesteden om het 60-jarig vriendschapsverdrag te bevestigen. Daarna vervolgt de houten fiets zijn tocht naar Breda waar dezelfde vraag wordt gesteld. De fietstocht staat symbool voor het onderweg zijn en het doorgeven van waarden die horen bij het rentmeesterschap dat we hebben over de aarde en haar bewoners. Daarbij moeten we nieuwe wegen in durven slaan. De duurzame houten fiets gemaakt met een moderne cnc-frees gecombineerd met ouderwets handwerk staat hiervoor symbool. De fiets wordt na afloop overigens verkocht voor stichting Edukans. Hierdoor kunnen kinderen in ontwikkelingslanden ook naar school om een vak te leren en zo ook kans hebben op een menswaardige ‘oranje’ toekomst.
Henk van Noorloos,
Willem van Oranje College, Wijk en Aalburg
© 2023 Stichting Breda Nassaustad
concept & ontwerp
