Op deze pagina vindt u “oud nieuws” in de vorm van geschiedkundige feiten en weetjes over Breda, de Nassaus en hun sociale omgeving. NassauNieuws wordt ook op papier uitgebracht, de pdf files van vorige edities kunt helemaal onderaan deze pagina downloaden. Tevens verwijzen we hier naar activiteiten van anderen die met de Bredaase Nassaus te maken hebben.
In het Stedelijk Museum Breda is de vaste tentoonstelling ‘De Nassaus van Breda – kasteel, stad en land’ te bezoeken.
Bij de voorbereidingen voor deze tentoonstelling was Stichting Breda Nassaustad nadrukkelijk betrokken.
Bij binnenkomst wordt je oog meteen getrokken naar de grote maquette van het Breda in de tijd van de eerste Nassaus. Langs grafelijke en prinselijke familieleden loopt u het Breda van 1649 in, waar de OLV of Grote Kerk prijkt. Een ander pronkstuk is het turfschip in de ruimte waar de Tachtigjarige Oorlog centraal staat.
De tentoonstelling is zeer de moeite waard, zeker ook voor de kinderen, want ook aan hen is gedacht . De geschiedenis van onze mooie stad wordt zo prachtig doorgegeven aan de volgende generatie!
Meer informatie op stedelijkmuseumbreda.nl
De historie van Breda voor beginners.
Voor iedereen die meer van de geschiedenis van Breda wil weten wordt door Historisch Breda de cursus “De historie van Breda” gepresenteerd. In drie bijeenkomsten wordt, gelardeerd met anekdotes en wetenswaardigheden, de historie van Breda in overzichtelijke stappen uit de doeken gedaan.
De volgende cursus wordt gehouden op 7, 14 en 21 maart 2024. Voor inhoudelijke cursusinformatie en aanmelden verwijzen wij u graag naar: informatie (historischbreda.nl)
Rondleiding Hofstad Breda.
De Nassaus ontwikkelden Breda en omgeving op economisch, religieus en kunstzinnig gebied. Zo was in Breda, als eerste stad in het huidige Nederland, de vernieuwende architectuur van de Renaissance op grote schaal zichtbaar. We vinden deze terug in de Grote Kerk, de nieuwe verdediging van de vesting Breda en het versterkte woonpaleis (‘palazzo in fortezza’). Breda was koploper en voorbode in die tijd.
Het Gilde de Baronie verzorgt een uitgebreide en een korte rondleiding in de Hofstad Breda. Voor meer informatie zie Rondleidingen Hofstad Breda – Gilde De Baronie (gildebaronie.nl)
Geheimen en intriges van het huis (Oranje) Nassau.
Na 184 jaar is besloten dat de koninklijke trein uit ‘het spoor’ wordt genomen. De koning en koningin verplaatsen zich vanaf nu per gewone trein tussen hun onderdanen. Sinds 1839 reisde de koninklijke familie per spoor in hun eigen rijtuigen. Ook koningin Wilhelmina deed een dagje Breda op maandag 3 juli 1905 en kwam met haar koninklijke transportmiddel aan op het station. Na een wandeling door de Willemstraat betrad zij het Valkenberg om daar het Baroniemonument te onthullen.
De koninklijke trein bestond uit salonrijtuigen en/of slaaprijtuigen en begeleidende rijtuigen zoals bagagerijtuigen. Het reizen in die tijd ging minder snel dan tegenwoordig en met zo’n trein kon de koninklijke familie ook langere reizen maken. Vandaar al die extra rijtuigen met in de belangrijkste veel luxe. Zo leek het rijtuig uit 1864 wel op een paleiskamer op wielen. Dit rijtuig (zie foto hieronder) werd gebouwd voor Anna Paulowna, de vrouw van koning Willem II. Het heeft dienst gedaan tot 1903.
Inmiddels was Wilhelmina al vijf jaar vorstin en werd het hoog tijd om het rijdend spoormaterieel aan de moderne eisen te laten voldoen. De koningin kreeg zo de beschikking over een nieuwe trein met twee salonrijtuigen (een voor haarzelf en een voor haar man Hendrik), een bagagewagen en een keukenwagen. De trein werd aangeboden door de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij en de Staatsspoorwegen. De rijtuigen deden dienst tot 1940 en zijn na de Tweede Wereldoorlog wegens oorlogsschade alleen nog als dienstwagens gebruikt.
Met deze trein is koningin Wilhelmina dus in 1905 aangekomen in Breda. Hieronder links het salonrijtuig.
Met een beetje fantasie zien we de koningin hier haar kopje thee nuttigen in afwachting van de aankomst in de Nassaustad. Misschien nog even de speech doorlezen.
Blijkbaar was Wilhelmina niet de enige die op die maandagochtend op pad was, getuige het verslag in het Algemeen Dagblad.
“Alle binnenkomende treinen voerden een massa menschen aan; men kan veilig aannemen dat de bevolking van Breda met ⅓ vermeerderd is. Te 12 uur stoomde de koninklijke trein binnen. De eerewacht der schutterij stond onder commando van den kapitein G. Blaeser, op het perron, de muziek speelde het Wilhelmus. De burgemeester, de heer Ed. Guljé, heette H.M. welkom, terwijl de jongejuffrouw M. van Dam der koningin een ruiker aanbood. Na de inspectie der eerewacht werden in de wachtkamer eenige autoriteiten voorgesteld en onmiddellijk daarna de tocht naar de Koninkl. Militaire Academie aangevangen.”
Vanaf de KMA vertrok het koninklijk paar even voor 15.00u naar het monument dat, na diverse toespraken, werd onthuld.
Terug naar het koninklijk vervoermiddel. Na de oorlog beschikte Wilhelmina over vier nieuwe rijtuigen die ook na de troonswisseling gebruikt werden. Koningin Juliana en haar man hebben de rijtuigen in de loop der jaren verbouwd, aangepast en deels buiten dienst gesteld. Koningin Beatrix heeft de laatste verouderde rijtuigen vervangen door een nieuw salonrijtuig. In de jaren 90 zijn enkele eerste klasse-rijtuigen verbouwd tot koninklijk rijtuig en tot in 2012 werden rijtuigen toegevoegd aan de trein.
Naar verwachting is de koninklijke trein in juni 2023 voor het staatsbezoek aan België door koning Willem Alexander en koningin Máxima voor de laatste keer gebruikt.
Met dit koninklijke treinverhaal tuffen we 2023 uit. De redactie van NassauNieuws wenst iedereen een vorstelijk en bovenal gezond 2024!
Willem van Duvenvoorde, die we ook kennen als kasteelheer van het Huis Strijen in Oosterhout, bulkte van het geld en liet daarvan rond 1340 op een hoger stadsdeel van Brussel een stadspaleis bouwen. Dit werd neergezet vlakbij het Paleis op de Koudenberg, de residentie van de hertogen van Brabant en Bourgondië.
Na zijn dood gingen al de bezittingen van Willem van Duvenvoorde, dus ook dit stadspaleis, over naar de familie Van Polanen. Door het huwelijk van Johanna van Polanen met Engelbrecht I van Nassau kwam ook het stadspaleis in Brussel in handen van de graven van Nassau. Tussen 1480 en 1520 werd het paleis grondig verbouwd door achtereenvolgens Engelbrecht II en Hendrik III.
Inmiddels weten we dat, als Hendrik III iets aanpakt, het resultaat alle allure van zijn tijd uitstraalt. In Breda was dat het renaissancepaleis op de plaats van de Polanenburcht. In Brussel werd het vernieuwde paleis een trefpunt van vorsten en edellieden, maar ook van kunstenaars en schrijvers. Hij liet onder andere een gigantisch groot bed maken om tijdens een van zijn vele banketten dronken gasten in te gooien. Er konden er wel 50 in! Te midden van alle pracht en praal hing ook ‘De Tuin der Lusten’ waarvoor hij Jheronimus Bosch de opdracht gaf. Het paleis, inmiddels bekend als Hof van Nassau, had ook een eigen kapel. Deze was gebouwd in Brabantse gotische stijl (net als de Grote- of Onze Lieve Vrouwe Kerk in Breda), gewijd aan Sint Joris en voltooid rond 1520.
Na de dood van Hendrik III erfde zijn zoon René alles. Na hem was zijn neef Willem van Oranje aan de beurt. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werden al zijn bezittingen verbeurd verklaard en nam onder andere de hertog van Alva zijn intrek in het Hof van Nassau. Begin 17e eeuw ging het paleis over naar de oudste zoon van Willem van Oranje, Filips Willem.
Het nabijgelegen Paleis op de Koudenberg, ook bekend als het Hof van Brussel, begon in de 11e en 12e eeuw als burcht. Filips de Goede gaf de aanzet tot het bouwen van een schitterend paleis op deze plaats. Het werd de thuisbasis voor de hertogen van Brabant en Bourgondië, keizer Karel V en de landvoogden van de Nederlanden.
In 1731 werd het echter door brand compleet verwoest. Het hof van landvoogdes Maria van Oostenrijk verhuisde naar het Hof van Nassau.
De oude Nassaukapel heeft dienst gedaan als biermagazijn, opslagplaats, laboratorium en catalogus- en leeszaal. In 1956 werd het ingesloten binnen de moderne gebouwen van de Koninklijke Bibliotheek van België op de Kunstberg. Hier kun je een bezoek brengen aan het KBR Museum met de handschriftencollectie Librije van Bourgondië van de Bourgondische hertogen, maar ook aan de Nassaukapel.
Pas in 1775 werden de bovengrondse restanten van het verloren gegane Hof van Brussel gesloopt. Daar bovenop werd het Koningsplein aangelegd.
Om een indruk te krijgen van dit enorme paleis kun je nog fundamenten bezichtigen van de kelders, het wo
ongedeelte, de vroegere kapel en de Aula Magna (grote zaal). Maar ook een deel van de Isabellastraat en overblijfselen van het Hof van Hoogstraten (een naastgelegen stadspaleis dat in de 18e eeuw uitbrandde).
Ondanks zijn drukke werkzaamheden vond graaf Hendrik III van Nassau nog tijd om over gronden en gebieden te onderhandelen en zo te bewerkstelligen dat zijn bezittingen verder werden uitgebreid. Zo kon het dus gebeuren dat Rijsbergen onder zijn beheer kwam.
Voor de oorsprong van dit verhaal gaan we terug naar het jaar 974. De Frankische nederzetting Villa Buocholt komt dan in het bezit van de Sint-Baafsabdij in Gent.
De bezittingen van deze abdij groeiden behoorlijk aan en halverwege de 12e eeuw wordt het centrum van deze bezittingen verlegd naar de zogenaamde Curtis Sumphbeke, ofwel het Hof van Sombeke in het noorden van de ‘gemeente’. Het zuiden en het zuidoosten hiervan was in handen van de hertogen van Brabant.
In 1329 kwam het gebied in h
anden van Machteld van Gelder. Zij verkoopt in 1382 de volle heerlijkheid van Boechout, Hove, Vremde en Milleghem aan Jan van Ranst, heer van Cantecroy.
Deze Jan verruilde voor rechten elders in 1387 Boechout en Hove met Joanna van Brabant.
De Sombeekhoeve behoorde dus bij de Sint-Baafsabdij. Bij deze hoeve werd tussen 1108 en 1156 een proosdij opgericht. Hierbij werd ook een kapel gebouwd. Door deze en andere bouwwerken werd dit al snel het Hof van Sombeke genoemd. Het werd een cijnshof voor de Sint-Baafsabdij en het beschikte over een middel- en lagere rechtspraak met een schepenbank.
Het Hof van Sombeke bezat in de 13e eeuw bij Zundert en Rijsbergen enkele gronden. Rijsbergen werd in 1523 verkocht aan de heer van Breda, Hendrik III van Nassau. In 1531 verwierf hij ook de gronden.
Zoals de geschiedenis al vaker uitwijst, is de handel om grondgebied altijd al lucratief geweest. Zeker als dit zonder slag of stoot tot stand komt, is
de winst voor beide partijen aantrekkelijk. In dit verhaal werd de Sint-Baafsabdij er rijker van en legde de nieuwe aanwinst in zuidwestelijke richting voor Hendrik III ook geen windeieren.
Op het Baroniemonument in het Valkenberg is overigens goed te zien dat deze gebieden Zundert en Rijsbergen inderdaad werden toegevoegd aan de Baronie van Breda.
Precies 60 jaar geleden sloten de Oranjesteden Dillenburg(De), Orange(Fr), Diest (Be), en Breda(Nl) een vriendschapsverdrag waarmee de Unie van Oranjesteden tot stand kwam. Daarnaast begint na de zomervakantie het jubileumjaar ‘75 jaar Willem van Oranje College’.
Bijzondere feiten die vragen om een bijzondere actie; op de houten fiets naar Breda en Diest. In 1996 werd er bij de fusie van ‘Het Willem’ uit Waalwijk met De Maasstreek uit Wijk en Aalburg al een sponsorloop gehouden van Dillenburg naar Aalburg en Waalwijk. In 2005 zelfs een tocht van 1262 km van Orange naar huis. Nu kan dus de cirkel worden rondgemaakt met een sponsortocht naar de overgebleven steden Diest en Breda.
Een jubileumtocht voor zowel de Oranjesteden, het ‘Willem van Oranje College’ als (mede)organisator van alle tochten, docent Henk van Noorloos die na 44 jaar voor de klas op Het Willem hiermee letterlijk zijn pensioen in wil fietsten.
De houten fiets wordt momenteel op school in Wijk en Aalburg gemaakt door sectie BWI (Bouwen Wonen Interieur). Ook zijn er speciale jubileumschildjes ontworpen. Aan het einde van de 100 km lange houten fietstocht worden er in Diest vier stuks overhandigd met de vraag er drie van te verzenden naar de andere drie oranjesteden om het 60-jarig vriendschapsverdrag te bevestigen. Daarna vervolgt de houten fiets zijn tocht naar Breda waar dezelfde vraag wordt gesteld. De fietstocht staat symbool voor het onderweg zijn en het doorgeven van waarden die horen bij het rentmeesterschap dat we hebben over de aarde en haar bewoners. Daarbij moeten we nieuwe wegen in durven slaan. De duurzame houten fiets gemaakt met een moderne cnc-frees gecombineerd met ouderwets handwerk staat hiervoor symbool. De fiets wordt na afloop overigens verkocht voor stichting Edukans. Hierdoor kunnen kinderen in ontwikkelingslanden ook naar school om een vak te leren en zo ook kans hebben op een menswaardige ‘oranje’ toekomst.
Henk van Noorloos,
Willem van Oranje College, Wijk en Aalburg
Enkele weken geleden werden drie van de vier karakteristieke oude bomen aan de Baronielaan gekapt. Zij stonden op de rotonde dat jarenlang het Engelbert van Nassauplein heette. De Nassaus en bomen hadden in Breda een aparte relatie.
Dat stadhouder Willem V (1748-1806) niet de meest krachtdadige Oranje-Nassau was, is algemeen bekend. Hij hield meer van cultuur dan van bestuur. De patriotten zaten hem aan het eind van de 18e eeuw flink op de hielen. Zo verruilde Willem V in november 1786 Apeldoorn voor Nijmegen (dichter bij de Duitse grens voor het geval dat), maar keerde in september 1787 weer terug in Den Haag om het Oranjeregime te herstellen. De overwinning was maar van betrekkelijk korte duur, want op 17 februari 1793 verklaarden de Fransen stadhouder Willem V de oorlog.
De Franse legers rukten op naar Breda om van hieruit de rest van de Nederlanden te veroveren. Zo’n tien dagen later capituleerde het Hollandse garnizoen en traden de Fransen onder leiding van generaal Charles-François Dumouriez (1765-1836) de stad Breda. De patriotten ontvingen het leger met gejuich.
Nu de heer van Breda hier niets meer te zeggen had, moest er een vrijheidsboom komen. De patriotten plantten er op 27 februari 1793 eentje op de Grote Markt voor het stadhuis, maar Dumouriez keurde de boom af om vervangen te worden door een beter exemplaar.
Voor bomen moet je in het Mastbos zijn, ooit aangelegd door graaf Hendrik III van Nassau. Helaas was hier geen geschikte boom te vinden, dus werd er een uit de tuin van Van Loo achter het Valkenberg gesleept. Op de Grote Markt aangekomen, werd deze vrijheidsboom door de Fransen gekroond met een Jacobijnenmuts en versierd met rood-wit-blauwe linten. Hierna werd er door de menigte gedanst op de maten van de Marseillaise.
Op zondag 3 maart 1793 schreven de nieuwe machthebbers de eerste vrije verkiezingen voor de gemeenteraad uit in de Nederlanden. Alle Bredase mannen vanaf twintig jaar mochten naar de stembus. Twee dagen later krijgt Breda een ‘revolutionaire’ gemeenteraad met daarin alleen notabelen.
Vrijwel gelijktijdig loerde het gevaar voor de Fransen en hun medestanders om de hoek: het keizerlijke leger onder leiding van prins Frederik Jozias van Saksen-Coburg-Saalfeld stond te trappelen om de Zuidelijke Nederlanden te heroveren op de Fransen. De bijl om de vrijheidsboom om te hakken kwam in zicht…
Op 26 maart 1793 werd de vrijheidsboom niet omgehakt, maar ging – samen met de ernaast staande galg – in vlammen op. De Fransen namen de benen en het Oranjeregime werd hersteld.
Maar de Fransen kwamen terug en op 18 januari 1795 vluchtte Willem V naar Engeland en ging daar in ballingschap. In de eerste weken verbleef hij in Kew Palace, later verhuisde hij naar Hampton Court Palace. In de bossen bij dit paleis struikelde ruim 100 jaar eerder het paard van zijn voorvader koning-stadhouder Willem III. Na 1801 woonde Willem V in Oranienstein bij Dietz. In april 1806 stierf hij in Brunswijk en werd daar begraven.
Het idee van vrijheidsbomen kwam voort uit de eeuwenoude traditie van opgerichte meibomen. Deze bomen werden op 1 mei geplant en versierd. Zij vormden hierdoor een soort vruchtbaarheidsrite en vaak werd hiermee ook de zittende vorst geëerd.
In Den Haag werd er in 1794 zelfs nog een meiboom geplant voor stadhouder Willem V, maar het jaar daarop een anti-orangistische vrijheidsboom!
De vrijheidsboom in Breda was, zoals eerder te lezen viel, in 1793 na een maand weer verdwenen. Maar sinds juli 2022 is er toch weer een te vinden. En dat nog wel in de vroegere paleistuin van de Nassaus! Het kunstwerk van Jennifer Tee met Artikel 1 uit onze grondwet als inspiratiebron ligt in het grasveld bij de ingang van het Valkenberg aan de kant van het Kasteelplein.
Deze vrijheidsboom staat symbool voor vrijheid en verbinding. Ook verwijst het kunstwerk naar de ideeën van Willem van Oranje-Nassau waarbij heersers niet zouden mogen beslissen over de levensovertuiging van hun onderdanen én naar de vrijheidsboom die in de 18e eeuw het symbool was voor vrijheid en democratie.
Nassaudag 2023: Naast alle informatie over de Nassaus, zie je ook een terugblik op de zeer succesvolle en drukbezochte Nassaudag van 29 mei 2023. Ga daarvoor naar de pagina Blyde Incomste op deze site.
Vaste tentoonstelling ‘De Nassaus van Breda – kasteel, stad en land’ vanaf 10 juni 2023 te bezoeken in het Stedelijk Museum Breda. Meer informatie op stedelijkmuseumbreda.nl
© 2023 Stichting Breda Nassaustad
concept & ontwerp
