Legendarisch is de herovering van Breda op de Spanjaarden begin maart 1590. Prins Maurits kreeg de stad in handen nadat commandant Charles de Héraugière met zijn mannen in een turfschip het hol van de leeuw bereikten.
De Spanjaarden waren door deze list flink op hun tenen getrapt en wilden Breda weer zo snel mogelijk terug hebben. Om de herovering goed voor te bereiden, werden er in de omgeving van Breda versterkingen aangelegd. Zo bouwden de Spaanse troepen een schans van aarde en rijshout vlakbij het dorp Terheijden. Deze locatie was strategisch gekozen, zo op het knooppunt van (water-)wegen, waardoor onder meer ook de verbinding met Holland werd verbroken.
Begin juli 1590 wordt de schans, ook bekend als Kleine Schans, door Charles de Héraugière ingenomen en vernield. Niet veel later zijn de Spanjaarden weer terug op deze plek en versterken de schans. Het stuivertje wisselen gebeurde regelmatig in de Tachtigjarige Oorlog, dus kwam de Kleine Schans weer spoedig in Staatse handen.
De Italiaanse bevelhebber in Spaanse dienst Ambrogio Spinola wilde na het Twaalfjarig Bestand de stad Breda weer heroveren. Met gezwinde spoed – in slechts 17 dagen – liet hij in 1624 de Kleine Schans herstellen en de Grote Schans bouwen. Deze kwam iets ten zuiden van Terheijden en werd ook onderdeel van verdere fortificatiewerken rondom Breda. Deze werden met een 26 km lange rondweg met elkaar verbonden. Het was zijn bedoeling om alle toegangswegen te controleren en zo de stad uit te hongeren. Deze schans staat bekend als Spinolaschans.
Nadat prins Maurits in 1625 was gestorven, deed prins Frederik Hendrik tevergeefs een poging om Breda te ontzetten. De tactiek van Spinola wierp dus zijn vruchten af. Uiteindelijk gaf de uitgehongerde stad zich op 5 juni 1625 over aan de Spanjaarden. Naar aanleiding van deze gebeurtenis is het schilderij Las Lanzas gemaakt, waarop gouverneur Justinus van Nassau de stadssleutel aan Spinola overhandigt.
In 1637 liet Frederik Hendrik de vervallen Spinolaschans versterken en heroverde van hieruit Breda voorgoed op de Spaanse legers. Hierna werden beide schansen geheel vernieuwd, maar ze hebben daarna geen belegeringen meer meegemaakt.
In 1680 gaf de gouverneur van Breda de opdracht de Kleine Schans te slopen, maar vanwege de Belgische Opstand werd in 1830 besloten de schans te herbouwen. Ook nu was de ligging van de schans van strategisch belang: het lag aan de rijksweg Breda-Moerdijk en de Mark.
De Grote of Spinolaschans is tot op de dag van vandaag behouden, maar wel ontdaan van losse verdedigingselementen.
© 2023 Stichting Breda Nassaustad
concept & ontwerp
